Jeziorany (dawniej Zybork, niem. Seeburg) – miasto w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, na Warmii nad rzeką Symsarną, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Jeziorany.
Jeziorany uzyskały lokację miejską w 1338 roku[2]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. olsztyńskiego. Według danych z 30 czerwca 2012 miasto miało 3331 mieszkańców.
W okolicy znajduje się kilka jezior. Największe z nich to Jezioro Luterskie – 691,1 ha, głębokość do 20,7 m (ośrodek wypoczynkowy w miejscowości Lutry), Blanki, Ławki i Pierścień. Ciekawy punkt widokowy na serpentynie drogowej w rejonie wsi Radostowo. W rejonie wioski Ustnik zlokalizowane są rozlewiska rzeki Symsarny z rezerwatem dzikiego ptactwa, o powierzchni 32 hektarów (miejsce lęgowe i wypoczynkowe dla około 50 gatunków ptaków, takich jak: perkoz zausznik, bekas dubelt, biegus mały, rycyk).
Źródło: Wikipedia
Historia Jezioran
5 luty 1338 – Założenie miasta. Zarządca i przełożony Biskupa Kanonik Nicolaus oraz Kasztelan Heinrich von Luter nadają miastu prawa miejskie.
1345-1363 – (8 grudnia 1359) na południowo-wschodniej części granicy polnej zostaje utworzona wieś miejska Burgewald lub Burgerdorf. Wsi tej nadaje się 40 włók ziemi.
1355-1373 – budowa murowanego zamku przez Biskupa Johanna II-go Stryprocka w okresie świetności rozwojowej sztuki budowlanej Zakonu. Zamek zostaje przeznaczony na rezydencję biskupich burhrabiów.
2 czerwca 1389 – Biskup Heinrich III Sorbon daruje miastu 40 włók puszczy. Las nazwany jest Puszczą Jeziorańską.
1414 – czasie „wojny głodowej” miasto staje w płomieniach, wraz z miastem również i wsie (poza dwiema). Wszystkie młyny i dobra folwarczne oraz 11 kościołów zostały spalone. 212 ludzi straciło życie. Ogólne straty wynosiły 52.270 Marek w Srebrze.
12 marca 1435 – Ebenhard von Vesentau starosta warmiński w czasie Dni Św. Jerzego w Jezioranach wydaje zasady porządkowe dla warmińskiego stanu chłopskiego.
26 stycznia 1456 – w czasie „wojny miast” oddział żołnierzy zaciężnych zakonu krzyżackiego zapada na Jeziorany. 32 mieszkańców miasta zostało zabitych lub wziętych do niewoli. Burmistrzowi w czasie zamieszania została kosą odrąbana noga. Obywatele miasta biorą odwet, otwierając bramy miasta zaciężnym czeskiego dowódcy Johannesa Kolda. W wyniku podstępu udaje się niektórych mieszkańców Reszla zwabić do miasta i wziąć ich do niewoli.
1458 – zajęcie miasta przez wojska zaciężne Waclava van Tworkaw.
1461 – biskup Paul van Legendorf odbija miasto z rąk czeskich i polskich wojsk zaciężnych, których zamyka w zamku. Cieszy się poparciem mieszczan. W kwietniu Podzamcze staje w płomieniach. 30 września zamek zostaje przekazany przez zwierzchnictwo czeskie.
1-6 listopada 1461 – miasto ulega przemocy żołnierzom zaciężnym z Passenheimu (Pasymia), którzy miasto rabują i podpalają.
1472 – w czasie wojny religijnej miasto zostaje zajęte przez polskich żołnierzy zaciężnych. Przy wkraczaniu oddziałów Biskupa Mikołaja von Tungen Przedzamcze zostaje podpalone. We wrześniu Komendantem Zamku zostaje Hans Bayssen.
23 grudnia 1478 – miasto poddaje się polskiemu margrabiemu Janowi Bieli. Zamek natomiast został chroniony przez starostę Hansa Rodera.
1520 – w czasie wojny rycerskiej 200 polskich żołnierzy zaciężnych uderza na miasto, jednakże dowódca Zamku Wend von Eulenburg nie dopuścił ich miasta.
1549 – nowowybrany warmiński książę metropolitarny Tidemann Gise 9 sierpnia przybył do Jezioran ze względu na to, ze w części prowincji szaleje zaraza. Ponieważ Jeziorany nie zostały dotknięte zarazą, przebywa w mieście do 18 stycznia 1550, a następnie udaje się do Heilsberg (Lidzbarka Warmińskiego). 6 marca 1550 przybywa ponownie z Reszla do Jezioran, gdzie przyjmuje hołd mieszkańców miasta.
7 sierpnia 1570 – Biskup Martin Kromer przekazuje tereny wzdłuż zboczy przed mostem przy Bramie Lidzbarskiej do miejskiego stawu. Miasto może korzystać z fosy miejskiej, przy czym śluzy musza być zabezpieczone przed uszkodzeniem.
październik 1570 – w Jezioranach szaleje zaraza. W związku z tym zastępca Biskupa, Martin Kromer, objeżdżając biskupstwa książęce dla odbioru przysięgi na wierność nie może miasta odwiedzić.
1580 – Biskup Lidzbarka Warmińskiego zatwierdza w dniu 16 czerwca prawa szarwarkowe, które zostały wydane przez Radę i przedstawicieli mieszczaństwa.
1581 – Kaplica Św. Krzyża – Fundacja Biskupa – kasztelana Christiana Troschke – została poświęcona przez Biskupa Martina Kromera.
1583 – Biskup Martin Kromer wydał zarządzenie, w którym ustala terminy targów jesiennych. W Biskupcu: w poniedziałki po „wszystkich świętych”. W Jezioranach w 8 dni po targach w Biskupcu.
1587 – zaraza dotknęła prawie połowę mieszkańców.
1588 – właściciele samowolnie określają tereny uprawowe poza miejskie „granice polne”.
8 października 1609 – Książę metropolitarny Szymon Rudnicki potwierdza w swoim zamku w Lidzbarku samowolę bractwa strzeleckiego (art. 40).
1633 – wielki pożar miasta.
1656 – Wielki Książę Edytor zajmuje Warmię. 18 i 19 lutego zarządzono inwentaryzację w Jezioranach.
1665 – wielu obywateli Jezioran wypowiada się za budową kościoła w Tłokowie (lokau).
8 czerwiec 1687 – Wójtom Burgerdorf Johannowi i Thomasowi Preiss zostały wznowione prawa miejskie.
1703 – Szwedzi obsadzają miasto (w czasie wojen napoleońskich 1701-1721). Wymuszenie okupu w wysokości 20.000 guldenów.
1719-1720 – Nieporozumienia między cechami garncarzy z Jezioran i Bisztynka. Sprawa dotyczy udziału w jarmarkach i kiermaszach w okolicznych wsiach (tzw. wojna garncarska).
Biskup Teodor Potocki 15 marca 1720 wskazał garncarzom obu miast wsie, gdzie będą mogły być sprzedawane ich wyroby.
1723 – młyn zamkowy i duża część miejskich stodół i spichlerzy zostaje zniszczona przez pożar. Biskup Teodor Potocki nakazuje odbudować je w formie murowanej.
1743 – miasto nie jest w stanie ponosić opłat czynszowych z uwagi na trwające epidemie zarazy u koni, w związku z czym nie ma czym uprawiać pól. Ponadto miasto poniosło wydatki w związku z dwukrotnym pożarem stodół.
1744 – pożar młyna na zamku (odbudowany w 1767 roku).
1752 – Biskup Stanisław Grabowski poświęca ołtarz główny Kościoła parafialnego.
13 września 1772 – Warmia zostaje włączona so Królestwa Prus. 16 września powstaje Rada Wojskowa i Majątku Skarbowego. Dekret Fryderyka Wielkiego w tej sprawie zostaje przekazany magistratowi.
7 lipca 1783 – pożar wieży zamkowej i miasta na skutek uderzenia piorunu.
6 maja 1784 – Instrukcja w sprawie wydawania regulaminów przez magistrat.
22 kwietnia 1790 – Skarb Państwa pozostawia miastu tereny wokół zamku.
26 września 1790 – poświęcenie Kaplicy Rochusa przez Biskupa Ignacego Krasickiego.
1792 – wielki pożar strawia 74 stodoły.
4 stycznia 1796 – magistrat wprowadza księgi wieczyste.
1798 – na fundamentach wschodniego skrzydła zamku zostaje wybudowany Ratusz.
1807 – Francuzi wkraczają do miasta.
Maj 1807 – przez niedbalstwo żołnierzy rosyjskich wybuchł pożar, który strawił dużą część miasta.
Styczeń 1809 – wybory pierwszych posłów do Rady Miejskiej. Utworzenie Sądu Grodzkiego (miejskiego).
1818 – Miasto Jeziorany i miejscowości dotąd mu podległe zostają przydzielone do nowo utworzonego powiatu reszelskiego.
30 sierpnia 1842 – wielki pożar niszczy 46 domów mieszkalnych i 23 stajnie. W obrębie zamku 6 domów mieszkalnych i 5 stajni. 110 rodzin zostało bez dachu nad głową.
1849 – Sąd Miejski i Terenowy został zlikwidowany. Miasto ubiega się o utworzenie sądu powiatowego, otrzymuje jedynie jeden wydział (komisję) Sądu Powiatowego w Reszlu.
1851 – nowy podział gminy (odpowiedni układ został podpisany 28 października 1858 roku).
1868 – Jeziorany otrzymują szosę Barczewo-Jeziorany-Lutry (Lauteren).
1874-75 – Budowa szosy Żegoty-Jeziorany-Wipsowo.
1885 – utworzenie pierwszego folwarku.
1886 – budowa kościoła ewangelickiego.
9 czerwca 1886 – utworzenie kasy pożyczkowo- oszczędnościowej.
25 września 1887 – posiadłości zamkowe, które dotąd tworzyły odrębną jednostkę administracyjną zostają po długich rokowaniach między władzami powiatowymi i miejskimi włączone do Jezioran.
15 listopada 1899 – uruchomienie linii kolejowej Lidzbark-Jeziorany-Czerwonka, przez co Jeziorany zostały włączone do sieci kolejowej.
1902-1905 – budowa szosy Jeziorany-Bisztynek
1906 – budowa nowego wodociągu
1907 – miasto otrzymuje światło elektryczne
1912-1913 – rozbudowa kościoła parafialnego. Budowa wieży.
25 lipiec 1914 – utworzenie spółdzielni rolniczej.
31 sierpnia 1914 – potyczka pod Tłokowem.
26 sierpnia 1916 – potyczka z wojskami rosyjskimi pod Sauerbaum (Zerbuń)
16 czerwca 1916 – w Jezioranach otwarta zostaje filia Kasy Oszczędnościowej.
11 lipca 1920 – plebiscyt 2380 głosów dla Niemiec, żadnego głosu dla Polski.
1921 – Na placu zamkowym wmurowano tablicę pamiątkową na cześć plebiscytu.
1925 – Budynek straży pożarnej oraz szopy na placu zamkowym zostają rozebrane.
1925 – Wzniesienie pomnika ku czci poległych w I-wszej wojnie światowej.
23 marca 1928 – utworzenie Spółdzielni Mleczarskiej w Jezioranach.
1933-34 – Wybudowanie 16 osiedli.
5 luty 1938 – 600-lecie Jezioran. Uroczystości w lipcu. Przewidziany jest pochód i zabawa ludowa w dniu 3 lipca.
1939 – Poświęcenie największego elewatora zbożowego Prus Wschodnich w zakładach młynarskich w Dost.
1 września 1939 – Początek II-giej wojny światowej. Poprzez rozlepione czerwone plakaty wydana została odezwa w sprawie obrony przeciwlotniczej. W 4 miastach powiatu zostały urządzone bunkry przeciwlotnicze. Bunkry te zostały zaopatrzone w elektryczne piece.
1940-41 – Wprowadzenie się do nowej szkoły publicznej.
1943 – W jesieni muszą być przyjęte osoby z Berlina, które ucierpiały na skutek bombardowania. W lipcu 1944 zostanę one odtransportowane do Saksonii.
31 lipca 1944 – Północno – wschodnie tereny Prus Wschodnich zostają ewakuowane. Jeziorany otrzymują transporty ewakuowanych z Tylżyc. Budowa „wału wschodniego”. Wokół miast – zgodnie z zarządzeniem gauleitera Ericha Kocha muszą być urządzone „pozycje obronne”. Do tych prac zostały skierowane kobiety, młodzież i dzieci. Po doświadczeniach, które zostały zebrane w czasie bombardowań niemieckich miast, powołany został w Reszlu oddział specjalny do spraw odkażania i dezynfekcji. Kierownictwo oddziałem obejmuje powiatowy dowódca straży pożarnej Stromberg z Jezioran. 25 października utworzenie w powiecie Reszel batalionu Volkssturmu pod kierownictwem NSDAP.
31 stycznia 1945 – Wojska sowieckie zajmują krótko po godz. 9.00 miasto.
* * *
„Niemiecka historia Jezioran kończy się wraz z zajęciem miasta przez Armię Radziecką”.
Źródło: UM Jeziorany.
